ផ្ទះបុរាណខ្មែរ ប្រមាណនឹង ២០ខ្នង បានបន្សល់ទុកមកតាំងពីសម័យលោកម្ចាស់ (១៧៩៥-១៩០៧) ដែលស្ថិតនៅភូមិវត្តគរ សង្កាត់គរ ក្រុងបាត់ដំបង ខេត្តបាត់ដំបង ខណៈមានតែ២ខ្នងប៉ុណ្ណោះ ដែលបានបើកឲ្យភ្ញៀវទេសចរចូលទស្សនាកម្សាន្តនិងសិក្សាស្វែងយល់ គឺ«ផ្ទះកឹង»របស់លោកយាយយៀង និង«ផ្ទះប៉ិត»របស់លោកយាយប៊ុន រឿង។
យោងតាមប្រភពមន្ទីរទេសចរណ៍ខេត្តបាត់ដំបងបានឲ្យដឹងថា ផ្ទះបុរាណម៉ូតកឹងរបស់លោកយាយយៀង៖ គឺជា«ផ្ទះកឹង» ឬហៅតាមសៀមថា «ផ្ទះខសង» ត្រូវបានសាងសង់ឡើងក្នុងឆ្នំា១៩០៧ គិតមកទល់ពេលនេះគឺមានអាយុកាល១១៧ឆ្នាំហើយ។ 
លោកយាយយៀងបានរៀបរាប់ថា អ្នកកសាងផ្ទះនេះ គឺជីដូនជីតារបស់គាត់ ដែលកាលណោះគឺជាស្មៀនរបស់លោកម្ចាស់កថាថនឈុំ។ ដោយនៅឆ្នាំ ១៩០៧ ទឹកដីបាត់ដំបងត្រូវកាត់មកអោយខ្មែរយើងវិញ លោកម្ចាស់ក៏ត្រូវត្រឡប់ទៅស្រុកថៃវិញ ប៉ុន្តែជីតាលោកយាយដែលត្រូវជាស្មៀនរបស់លោកម្ចាស់មិនព្រមទៅជាមួយនោះទេ ទើបគាត់បានមកទិញដីមួយហិចតានៅទីនេះ ហើយសាងសង់ផ្ទះមួយខ្នងនេះឡើង។
ចំណែក រចនាបថផ្ទះកឹងមួយខ្នងនេះស្ថិតក្នុងប្រភេទផ្ទះដំបូលពីរជាន់ សសរវាធ្វើពីឈើផ្ចឹក រនាបក្ដារធ្វើពីឈើក្រាវ ហើយមានពិតានមានលក្ខណខុសប្លែកពីផ្ទះឯទៀតៗធ្វើពីគគីរ។ ដូច្នេះហើយបានជាផ្ទះនេះមានខ្យល់អាកាសត្រជាក់ស្រួលណាស់។ ចំណែកជញ្ជាំងវិញ គឺប្រើបាយអរដែលលាយតាមរូបមន្តពិសេសរបស់ខ្មែរពីបុរាណមាន កំបោរលាយខ្សាច់ ហើយខាងក្នុងមានឫស្សី និងស្ករក្រហម។ នៅតាមបង្អួច និងទ្វារសុទ្ធតែមានពាសដែកការពារមិនអោយចោរគាស់ចូលបាន។ 
ក្រឡេកមកមើលម៉ូត«ផ្ទះប៉ិត»បុរាណរបស់លោកយាយប៊ុន រឿង វិញម្តង គឺបានកសាងឡើងក្នុងរជ្ជកាលកាលព្រះបាទស៊ីសុវត្ថិ គឺអំឡុងឆ្នាំ១៩២០ ដោយលោកឧកញ៉ា នូ ពិនិត្យភីង និងភរិយាលោកស្រី យិន។ លោកឧកញ៉ាជាមេទ័ព តែលុះដល់វ័យចំណាស់គាត់បានប្ដូរមកធ្វើជាស្មាក្ដីវិញ។ លោកទាំងពីរមាន កូន៧នាក់ ហើយក្រោយពីលោកទទួលអនិច្ចកម្មទៅផ្ទះនេះ ត្រូវបានគ្រប់គ្រងដោយកូនស្រីទី៦ គឺអ្នកស្រី នូ ភុន ព្រមទាំងស្វាមី ឈ្មោះ ប៊ុន ឈួយ ដែលលោកទាំងពីរត្រូវជាឪពុកម្ដាយរបស់ម្ចាស់ផ្ទះគឺលោកយាយប៊ុន រឿង សព្វថ្ងៃនេះ។ 
ផ្ទះនេះ គឺសង់តាមលំនាំម៉ូត ប៉ិត មានន័យថាមានរានហាលនៅខាងមុខ។ ផ្ទះមួយខ្នងនេះទៀតសោត ធ្វើពីឈើ៣ប្រភេទ ដែលមានផ្នែកដំបូល និងសសរធ្វើពីឈើផ្ចឹក ,ហោណាំងឬរានហាលធ្វើពីឈើកកោះ ,ផ្នែកខាងក្នុងផ្ទះធ្វើពីឈើបេង។ ទោះជាយ៉ាងណា នៅជំនាន់ខ្មែក្រហម ផ្ទះនេះត្រូវបានគេយកធ្វើជាកន្លែងសំរាប់បោកស្រូវដាក់សំភារៈហើយនិងធ្វើជាផ្ទះបាយរួម ដែលជាហេតុបណ្ដាលអោយខូចខាតអស់ពាក់កណ្ដាលនៅផ្នែកខាងក្រោយគឺផ្ទះបាយបច្ចុប្បន្ននេះផងដែរ៕
