ហេតុអ្វីប្រទេសថៃនៅចិញ្ចឹមចិត្តចង់បានប្រាសាទតាមាន់ និងតាក្របីរបស់ខ្មែរ?

ស្ថិតនៅយ៉ាងរឹងមាំលើខ្នងភ្នំដងរែកតាំងពីសតវត្សទី១១ ដូចគ្នា ប្រាសាទតាមាន់ធំ និងប្រាសាទតាក្របីរបស់ខ្មែរ បានធ្វើជាសាក្សីយ៉ាងសំខាន់នៃជម្លោះ និងការខណ្ឌចែកទឹកដីជាច្រើនលើក ច្រើនគ្រារវាងប្រទេសកម្ពុជា និងប្រទេសថៃ។

ទីតាំងប្រាសាទបុរាណខ្មែរទាំងពីរនេះ បានផ្តល់នូវអត្ថប្រយោជន៍ជាច្រើនផ្នែកយុទ្ធសាស្ត្រយោធា មានតម្លៃខាងផ្នែកប្រវត្តិសាស្ត្រ និងការលើកកម្ពស់ជាតិនិយម តម្លៃផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច និងទេសចរណ៍ ព្រមទាំងឥទ្ធពលនៅក្នុងតំបន់ជាដើម។

ប្រាសាទតាមាន់ ស្ថិតនៅក្នុងភូមិគូ ឃុំគោកមន ស្រុកបន្ទាយអំពិល ខេត្តឧត្តរមានជ័យ តាមផ្លូវជាតិលេខ ៥៦ មានចម្ងាយ ៤៨គីឡូម៉ែត្រ ពីក្រុងសំរោង។ ពីប្រាសាទតាមាន់ធំ ទៅប្រាសាទតាមាន់តូចមានចម្ងាយប្រមាណ ២គីឡូម៉ែត្រ។ ប្រាសាទតាមាន់ធំកសាងឡើងក្នុងសតវត្សទី១១ក្នុងរាជព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី១ (១០០២-១០៥០) និងឧទ័យទិត្យវរ្ម័នទី២ (១០៥០-១០៦៦)។ បើផ្អែកតាមលក្ខណៈសំណង់ស្ថាបត្យកម្ម និងការតុបតែងលំអ នៅតាមថែវ និងហោជាង ប្រាសាទតាមាន់ធំស្ថិតនៅក្នុងរចនាបថឃ្លាំង និងបាពួនហើយឧទ្ទិស ថ្វាយដល់ព្រះឥសូរ។

ដោយឡែកប្រាសាទតាក្របី មានទីតាំងស្ថិតនៅលើជួរភ្នំដងរែក ត្រង់ព្រំប្រទល់កម្ពុជា-ថៃ ក្នុងភូមិសែនមនោរម្យ១ ឃុំគោកមន ស្រុកបន្ទាយអំពិល ខេត្តឧត្តរមានជ័យ ដែលមានចម្ងាយប្រមាណ ១២ គ.ម ភាគខាងកើតប្រាសាទតាមាន់ធំ និងចម្ងាយប្រមាណ ៦គីឡូម៉ែត្រ ភាគអាគ្នេយ៍នៃភូមិបាក់ដៃ ខេត្តសុរិន ប្រទេសថៃ។

នៅក្នុងឯកសារស្រាវជ្រាវរបស់ជនជាតិបារាំងគេបានកត់ត្រាឈ្មោះប្រាសាទនេះថា «ព្រះឥសី» ឬ «ព្រះឫស្សី» តែអ្នកស្រុកហៅថា តាក្របី ព្រោះកាលពីមុនអាចមានរូបចម្លាក់ព្រះយមគង់នៅលើសត្វក្របីតម្កល់ទុកនៅក្នុងប្រាសាទនេះ។ ប្រាសាទតាក្របី ជាស្ថាបត្យកម្មព្រហ្មញ្ញសាសនា ឧទ្ទិសថ្វាយចំពោះព្រះឥសូរដែរ ហើយទំនងកសាងឡើងនៅអំឡុងចុងស.វ.ទី១១ ដល់ស.វ.ទី១៣។

ជាស្ថាបត្យកម្មសាសនាសាងសង់នៅលើភ្នំដងរែកដ៏សំខាន់មួយ ដែលស្ថិតតាមបណ្តោយផ្លូវបុរាណចេញពីតំបន់អង្គរ ឆ្ពោះទៅតំបន់ភិមាយ ដែលគេហៅថា “ផ្លូវពាយព្យ”។

ឯជួរភ្នំដងរ៉ែក គឺលាតសន្ធឹងប្រមាណជាង៣២០គ.មនៃភាគខាងជើងប្រទេស កម្ពុជាដោយចាប់ផ្តើមពីខេត្តបន្ទាយមានជ័យរហូតដល់ខេត្តស្ទឹងត្រែង បានដើរតួនាទីជាព្រំដែនធម្មជាតិរវាងប្រទេសកម្ពុជា និងប្រទេសថៃ។

ជាទីតាំងអំណោយផលខ្លាំងយុទ្ធសាស្ត្រយោធា ព្រោះបើគ្រប់គ្រងប្រាសាទបាន ក៏អាចគ្រប់គ្រងច្រកព្រំដែនសំខាន់ៗ និងផ្លូវជាមធ្យោបាយដឹកជញ្ជូន ធ្វើដំណើរបានកាន់តែងាយ។ ជួរភ្នំដងរែកសំបូរទៅដោយស្រទាប់ថ្មភក់ រួមទាំងបណ្តារ៉ែជាច្រើនដែលមិនទាន់ត្រូវបានរុករក និងធ្វើអាជីវកម្ម ពិសេសនៅតាមជួរជម្រាលជើងភ្នំមកកម្ពុជា។

ទាក់ទងនឹងប្រវត្តិសាស្ត្រ ដ្បិតសម័យអង្គរ វិសាលភាពនៃដែនអធិបតេយ្យនៃអាណាចក្រ ខ្មែរធំក្រៃលែងធំគ្របដណ្ដប់លើតំបន់ទាំងនេះ ប៉ុន្តែភ្នំដងរែកនៅតែជារបងធម្មជាតិការពាររាជធានីយសោធរបុរៈពីក្រុមខាងក្រៅ។ រូបភាពនេះយើងបាន ឃើញច្បាស់ហើយក្នុងប្រមាណសតវត្សទី១១ នៅពេលដែលអង្គរត្រូវបាន គ្រប់គ្រងដោយសន្តតិវង្សមហីធរបុរៈ។

ចូលមកដល់សម័យបារាំង បារាំងបានកាត់យកតំបន់ខ្លះនៃផ្នែកទាំងនោះយកត្រលប់មកគ្រប់គ្រងវិញក្នុងឋានៈជាអាណាព្យាបាលរបស់កម្ពុជា។ ការនេះបានធ្វើឲ្យនគរសៀមមានការឈឺចាប់យ៉ាងខ្លាំងចំពោះការបាត់បង់របស់ខ្លួន។

ជាពិសេសក្នុងរាជ្យរបស់ស្តេចមង្កុដរាមាទី៤នៃរាជវង្សចក្រី ស្តេចអង្គនេះនេះបានចុះព្រះរាជហត្ថលេខាជាមួយកិច្ចព្រមព្រៀងបារាំងថ្ងៃទី១៩ ខែមករា ឆ្នាំ១៨៦៧ លើការ ទទួលស្គាល់អាណាព្យាបាលបារាំងលើកម្ពុជា ហើយបានសម្តែងក្តីឈឺចាប់ យ៉ាងខ្លាំងជាមួយនឹងបណ្តានាហ្មឺនមន្រ្តីរបស់ព្រះអង្គ។

អំឡុងសង្រ្គាមលោកលើកទី២ ដោយមានអន្តរាគមន៍ពីជប៉ុន ពួកក្រុមបដិវត្តយោធាសៀមបានសម្រេចជោគជ័យ ក្នុងការកាន់កាប់តំបន់នេះទាំងស្រុងទៅវិញ ក្រោមយុទ្ធនាការទាមទារភូមិ ភាគបូព៌ាសៀមពីបារាំង។

ក្រោយសង្រ្គាមលោកបានបញ្ចប់ ជប៉ុនចាញ់សង្រ្គាម បារាំងបានធ្វើសន្ធិសញ្ញាព្រំដែនច្បាស់លាស់បញ្ចប់សុបិន្តសៀមដោយកំណត់នៅលើភ្នំដងរ៉ែកយកតាមលំហូរនៃទឹកភ្លៀងជា គោល។ នៅពេលដែលកម្ពុជាទទួលបានឯករាជ្យពីបារាំង ហើយនោះ ភាគីសៀមនៅតែមិនអស់ចិត្តហើយបានប្រើកម្លាំងយោធាមកគ្រប់គ្រងលើប្រាសាទព្រះវិហារនាចុងទសវត្សរ៍១៩៥០ ហើយទីបំផុតករណី រំលោភនេះត្រូវបានកាត់ក្តីដោយតុលាការអន្តរជាតិនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៦២។

មហិច្ឆិតាសៀមមិនបានរលត់នោះទេ នៅឆ្នាំ២០០៨ ក្រោយពេលប្រាសាទ ព្រះវិហារត្រូវបានចុះបញ្ជីជាបេតិកភណ្ឌពិភពលោកដោយ UNESCO ប្រទេសថៃបានប្រើល្បិចបង្កជម្លោះម្តងទៀតក្នុងគោលដៅទាមទារដីតំបន់ជុំវិញប្រាសាទ។ប្រទេសថៃបានអះអាងថា សាលដីកាឆ្នាំ១៩៦២ តុលាការបានកាត់ឲ្យតែតួប្រាសាទមកខ្មែរនោះទេ។

ការទាមទារដ៏ឆ្កួតលីលានេះត្រូវបាន តុលាការបញ្ជាក់ម្តងទៀតឆ្នាំ២០១៣ ថាដីជុំវិញប្រាសាទបណ្តោយភ្នំក៏ជាដែនអធិតេយ្យភាពរបស់កម្ពុជាដែរ។ រហូតដល់ឆ្នាំ២០២៥នេះ ប្រទេសថៃបានបង្ហាញមហិច្ឆិតាកាន់តែច្បាស់ចង់ បានជួរភ្នំដងរ៉ែកនេះទៅវិញដោយចាប់ផ្តើមពីតំបន់មុំបី រហូតធ្លាយដល់ក្រុមប្រាសាទតាមាន់តែម្តង៕